Evcil atlar, geçmişi tarih öncesi zamana kadar giden atların çeşitli evrimsel değişimler geçirmesiyle oluşan üyeleridir. Evcil atlar zamanında Orta Asya'da yaşam sürmüş vahşi atlardan türemiştir. Equus Caballus adı verilen cinse evcil atların tamamı üyedir. Atların evcilleştirilmesi ilk olarak Orta Asya'da olmuştur. Ancak bunun bir varsayım olarak kabul edildiği de söylenebilir. Vahşi atları avlayan, yakalayan ve besleyen oymak beyleri daha sonra bu atları yetiştirmeye başlamıştır. İnsanlar atlar sayesinde ulaşım, et, süt gibi ihtiyaçlarını sağlamışlardır. Binek atların ortaya çıkışı da ilk olarak Çin'de olmuştur. Atlar o dönemlerde savaşta ve yiyecek bulmakta kullanılmıştır. Tekerleğin icadıyla, at arabası yapılmasıyla birlikte evcil atların kullanımı daha fazla yaygınlaşmıştır.
Evcil atlar nasıl gelişmiştir?
Evcil atların her türü ilkel Asya vahşi atından türemiştir. Asya vahşi atlarının büyüklüğü ve şekli prezewalski atına benzerdir. İnsanların gayretiyle evcilletirilmiş ve farklı işlerde kullanılmak üzere üretilmeye başlanmıştır. Büyük cins atlar savaş arabalarında kullanılmak için üretilmiştir. Dayanıklılık ve güç isteyen koşullarda kullanılmak üzere atlar üretilmiştir. Arap atlarının gelişimi de bu süreçte başlamıştır. Dayanıklık ve hızlı kısraklar, güzel görünen aygırlarla çiftleştirilmiştir. İlerleyen dönemlerde atların tarım için üretilmesi ağırlıkta olmuştur. Bu süreçte ağır atların revaçta olduğu söylenebilir.
Evcil atların özellikleri
Evcil atlar ataları olan vahşi atlar gibi insanların ilgisini çekecek özelliklere sahiptir. Diğer evcil hayvan türlerine göre insanlara daha yakındır. Atlara insanlar tarafından verilen değer aslında geçmişe dayalı özel bir ilişkinin sonucudur. Vahşi atlar tarihte sürüler halinde yaşamış ve besinlerini kendileri bulmuşlardır. Tehlikeleri sezinlemeleri, avlarını bulmaları onlar için kolaydı. Doğar doğmaz bir saat gibi bir sürede atın ayağa kalkması da yaşamda kalabilmek için hareket etmelerinin gerekli olmasındadır. Evcil atlarda ataları gibi aynı özellikleri taşır. Atların daha çok ayakta uyuduklarını da belirtmek gerekir. Atalarında olduğu gibi evcil atlarda da aralarında iş birliği yapma özelliği vardır.
Atların evcilleştirilmesi binlerce yıl öncesine dayanır. Ancak atın evcilleştirilmesi sırasında önemli olan içindeki vahşi ruhu anlamak gerekir. Özgürlükleri kısıtlanan, insanlara bağımlı hale getirilen, insana uyum sağlayan evcil atlar bile bazı hallerde bu vahşi ruhu açığa çıkarabilir. Atlara sessiz, güven verecek şekilde yaklaşılmalıdır. Asla gürültülü şekilde, agresif hareketler yapılmamalıdır. Ata dokunurken bile düşünmelisiniz.
Evcil atlar insanlığa hizmet eden diğer hayvanlarla kıyaslandığı zaman en yetenekli olanlarıdır. Tek tırnaklılar takımından olan atgiller familyasında bulunan memelilerdir. Sahibine karşı itaatkâr, cesur, atılgan bir yapıya sahiplerdir. Her zaman sahibini memnun etmek isterler. Yorgun bile olsalar, gücünün sonuna kadar itaat etmeyi tercih ederler.
Atların yaşam süresi yaklaşık 20-30 yıldır. Kısrakların çoğu 15 yaşına kadar doğurabilir. Gebelik süresi 11 ay olup, tek yavru doğar. Gözleri açık olarak yavrunun ayağa kalkması birkaç dakika içinde olur. Binek ve yarış atı olarak kullanılan evcil atlar ince uzun bacaklı olur. Taşıma ve yük çekme alanında kullanılanlar ise, iri cüsseli ve kalın bacaklıdır. Eğer beraber olan atların arasında haset olmazsa, birbirlerine gıpta ederler. Yani birbirine bakarak daha hızlı koşar, diğerini geçmeye çalışırlar. Eğer atların ayakları kırılırsa, atın iyileşmesi maalesef mümkün olmaz.
Evcil atların renkleri ve tüy özellikleri
Don olarak tabir edilen atın rengi büyümesi bitinceye kadar değişebilir. Ancak bu sürede gerçek rengine kavuşur. Yaşlandığında ise tüyleri rengini kaybetmeye başlar. Açık renkli atlar koyu renkli olanlardan daha sık hastalanır. Evcil atlar tek renkli donlar, çift renkli donlar ve üç renkli donlar olarak renkleri bakımından üç grupta değerlendirilir. Tek renkli donlar evcil atlar arasında nadir bulunan cinslerdir. Evcil atların vücudunu örten tüylerin özellikleri ise;
Koruyucu tüyler: Kuyruk, topuk, kahkül ve yele kıllarıdır. Bunlar atın cinsine, ırkına, bölgenin iklim özelliklerine göre, ince, kalın, sık, sert olup uzaman özelliği gösterir. Atın göz çevresinde, kulak ve burun içinde de bu kıllardan vardır.
Örtücü tüyler: Evcil atların vücudunu kaplayan kısa ve ince kıllardır. Yılda iki defa bahar döneminde bu tüyler değişir.
Duygu tüyleri: Burun delikleri arasında, ağız çevresinde olan bu tüyler fırça gibi sert ve uzundur. Tüylerin altları dokunma sinirlerinin uç kısımlarıyla temas halindedir.
İnce tüyler: Bunlar mevsimsel değişen koruyucu olan tüylerdir. Örtücü tüylere destek olan bu tüyler kışın çıkar, baharda dökülür. Tayların derisi de bu tüylerle kaplıdır ve yumuşak olur.
